Dobrzyca - pałac Augustyna Gorzeńskiego z XVIII w

Strona | 1 | opis | 

Dobrzyca
w XVI i XVII w. należała do Dobrzyckich herbu Leszczyc. W 1717 r. przejęli Dobrzycę Gorzeńscy herbu Nałęcz. W 1774 r., po śmierci ojca Antoniego, zamieszkał tu Augustyn Gorzeński z żoną Aleksandrą ze Skórzewskich, herbu Drogosław (siostrą hr. Fryderyka Skórzewskiego z Lubostronia). Jego drugą żoną była Józefina z Błońskich. Augustyn Gorzeński od 1788 r. był adiutantem króla Stanisława Augusta Poniatowskego, później posłem na Sejm Czteroletni, współtwórcą Konstytucji 3 Maja, jej obrońcą - brał udział w Insurekcji Kościuszkowskiej, a od 1808 r. senatorem-wojewodą. Zasłynął jako kolekcjoner sztuki i miłośnik kultury antycznej. Będąc masonem posiadał siódmy stopień wtajemniczenia i był kawalerem Różanego Krzyża. Ostatnie 20 lat swego życia poświęcił Dobrzycy, którą zwał Bononią, gdzie oczynszował i częściowo uwłaszczył chłopów, zmeliorował grunty. Po bezpotomnej śmierci Gorzeńskich wieś należała do Turnów (Kazimierz Turno był siostrzeńcem Augustyna), następnie do barona Kottwitza, a ok. 1890 r. przeszła w ręce Czarneckich.
Pierwsi właściciele tych dóbr, Dobrzyccy, wybudowali na przełomie XVI i XVII w. budowlę obronną zwaną "zamkiem", otoczoną fosą. Gorzeńscy odnowili tą budowlę; dziś nie wiadomo w jakim miejscu był posadowiony dwór obronny, czy w miejscu obecnego pałacu czy na wyspie.
Pałac (jak i całość zespołu parkowo-pałacowego) został wybudowany na życzenie Augustyna Gorzeńskiego przez architekta Stanisława Zawadzkiego (twórcę pałaców w
Śmiełowie i Lubostroniu). Klasycystyczny pałac powstał w latach 1798-99, w oddaleniu od centrum miejscowości i codziennego życia, jako maison de plaisance. Powodem jego wzniesienia była chęć stworzenia odpowiedniego miejsca dla zgromadzeń i prac loży masońskiej. Pałac złożony z dwóch nierównych skrzydeł, ustawionych pod kątem prostym, zbudowany jest na planie węgielnicy masońskiej, która w rytuale wolnomularskim była, obok cyrkla i Biblii, trzecim najważniejszym symbolem Prawa i Obowiązku. Na skrzyżowaniu piętrowych skrzydeł znajduje się czterokolumnowy portyk toskański, zwieńczony trójkątnym frontonem z herbami Nałęcz i Drogosłąw. Widniał nad nim łaciński napis - cytat z Horacego:
ILLE TERRARUM MIHI OMNES ANGULUS RIDET
(Ów kącik na ziemi jest mi milszy ponad wszystkie inne)
Na układ wnętrz wpłynęło przeznaczenie znacznej części pałacu na zebrania loży masońskiej. Większość pomieszczeń pełniła funkcje reprezentacyjne, a bogatszy wystrój miały sale I pietra. Klatka schodowa umieszczona jest w skrzydle budynku. Amfiladowy układ pomieszczeń sprawia, że pałac wydaje się obszerniejszy, co dodatkowo potęgują iluzjonistyczne malowidła w sali parteru oraz w piętrowych, narożnych salach: balowej, egipskiej oraz w trzech salonach. Autorami malowideł ściennych są m.in. Antoni Smuglewicz i Jan Bogumił Plersch, sztukaterie nadzorowali artyści włoscy. Ściany wnętrz zdobiła kolekcja kopii portretów królewskich Marcello Bacciarellego, Kazimierza Wojniakowskiego, Franciszka Smuglewicza i Jana Bogumiła Plerscha. Wśród rzeźb wyróżniały się dzieła Augusto Canovy, a oprócz tego portret koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego pędzla M. Bacciarallego oraz kominek z czarnego marmuru (dary króla) oraz posadzki i meble. Lata wojny i powojenne spowodowały poważne zniszczenia pałacu.
Pałac wraz z innymi budowlami został wkomponowany w park krajobrazowy (pow. 10,5 ha) założony przez lipskiego ogrodnika Giencza. Park rozplanowano u zbiegu dwóch koryt rzeki Potoki, nad dwoma stawami. W parku można dostrzec pewne elementy symboliki masońskiej: układ ścieżek w kształcie cyrkla, głazy symbolizujące nowo wstępujących do loży, robinie wokół panteonu były symbolem czystości, a bluszcz oznaczał przyjaźń i wierność. Wśród drzewostanu wyróżnia się podobno najgrubszy platan w Europie wg tradycji posadzony przez Gorzeńskiego dla uczczenia Konstytucji 3 Maja. Jego obwód sięga ponad 960 cm, wysokość 27 m, a średnica korony 34 m. W parku rośnie dziś ok. 40 gatunków drzew (z 120 gat., głównie iglastych) w tym: platany, graby, jesiony, buki czerwone, paklony i lipy.
Położenie budynków w parku ma charakter asymetryczny, pałac nie stanowi elementu centralnego złożenia, brakuje szerokiej alei, dziedzińca i podjazdu. Na wyspie jednego ze stawów stoi 8 kolumnowy monopter - miniatura świątyni Salomona i symbol różokrzyżowców. W pobliżu wielkiego platanu, nad drugim stawem wznosiły się dawniej sztuczne gotyckie ruiny z basztami, a opodal sztuczna grota. Prawie pośrodku parku znajduje się oficyna nakryta łamanym dachem krakowskim, tzw. "domek ogrodnika". W głębi parku znajduje się budynek loży masońskiej z 4-kolumnowym portykiem wzorowany na rzymskim Panteonie. W końcu XIX w. na terenie zespołu pobudowano osadę ogrodniczą, szklarnię i ceglany parkan.
Pałac został poważnie zniszczony w czasie wojny i w okresie powojennym. W 1988 r. Urząd Gminy przekazał zespół parkowo-pałacowy w Dobrzycy Muzeum Narodowemu w Poznaniu. Pałac był w bardzo złym stanie, obecnie znajduje się w renowacji. W pałacu ma się mieścić ekspozycja pamiątek masońskich oraz wystawa poświęcona polskim tradycjom konstytucyjnym.


<-/-> Poprzednia strona / Natępna strona  |  BackSpace Do góry jeden poziom  |  Home Pierwsza strona  |  End Ostatnia strona  |  Enter Pierwsze zdjęcie
© CanisLupus  |   Strona główna